ΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ – ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΥΜΕΝΗΣ

Η τετραήμερη περιβαλλοντική δραστηριότητα στην Κωνσταντινούπολη από 5/3 – 8/3 /2015 σημείωσε εξαιρετική επιτυχία και έτυχε πανελλαδικής αποδοχής , αφού εκπαιδευτικοί από όλη την Ελλάδα και την Κύπρο συνέβαλαν προς το σκοπό αυτό .
Η υποστήριξη του Περιφερειακού Διευθυντή Εκπαίδευσης Κεντρικής Μακεδονίας κ. Γ.Καρατάσιου, των Δ/ντων Εκπαίδευσης, των σχολικών Συμβούλων,των συνεργαζόμενων φορέων, των Κ.Π.Ε., του Ζωγράφειου Λυκείου αλλά προπάντων της Α.Θ.Π. του Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου, υπήρξε αμέριστη και αποτελεσματική.
Εκλεκτοί Εισηγητές υποστήριξαν το θέμα με συνέπεια, ενώ ο Οικουμενικός Πατριάρχης τόνισε την ανάγκη της Παιδείας ως σημαντικού παράγοντα για την προστασία του περιβάλλοντος .
Γραφειοκρατικές αστοχίες δεν επέτρεψαν στην κ. Ε. Γλύκατζη Αρβελέρ, να παραστεί, ως εισηγήτρια, την ομιλία της όμως, που «γενναιόδωρα» μας πρόσφερε, την παραθέτουμε παρακάτω:

Το πραγματικό θέμα της σημερινής σύναξης, θα πω, λίγο συνοπτικά, ότι είναι η συμβολή του ελληνικού πνεύματος στον παγκόσμιο πολιτισμό, κι’ αυτό άσχετα από το πολιτιστικό ιδίωμα της κάθε χώρας και μέσα στην ιστορική διαχρονία του κάθε τόπου.
Ελληνικά γράμματα λοιπόν, ίσον ελληνικό πνεύμα όπως το εκφράζει η γραπτή και η προφορική ελληνική γλώσσα, με όσες μορφές πήρε κατά την με χιλιετίες μετρημένη ιστορία της.
Ας μου επιτραπεί εδώ μια παρένθεση σχετικά με την ελληνίδα φωνή και γλώσσα. Κακώς στην Ευρώπη και Αμερική, αλλά τώρα και παντού στον κόσμο, θεωρούν τα αρχαία ελληνικά νεκρή γλώσσα, όπως είναι αναμφισβήτητα τα Λατινικά. Τα ελληνικά ουδέποτε έπαψαν να μιλιούνται, όπως έγινε με τα Λατινικά, που διατηρήθηκαν κατά τον μεσαίωνα μόνο στην Εκκλησία. Τα ελληνικά γράφονται, μιλιούνται και εξελίσσονται αδιάκοπα επί χιλιετίες και γι’ αυτό άλλωστε δεν έχουμε ελληνογενείς γλώσσες, αλλά μόνο ιδιώματα γλωσσικά (ποντιακά, κυπριακά κ.ά) Ανάδελφος λοιπόν η ελληνική γλώσσα, όπως είπε ο δάσκαλός μου Δ. Ζακυθηνός και όχι βέβαια το έθνος, όπως είπε κάποιος επιφανής. Χωρίς λοιπόν ελληνογενείς γλώσσες, κι’ αυτό σε αντίθεση πάντα με τα λατινικά, από τα οποία προέρχονται τα Γαλλικά, Ιταλικά, Ισπανικά, Ρουμανικά και όσα άλλα συγγενή. Απόδειξη λοιπόν της ζωντάνιας της γλώσσας αυτό το ανάδελφον (κακώς και άκριτα βέβαια το χαρακτηριστικό αυτό αποδόθηκε και μάλιστα, όπως είπα, από επίσημα χείλη στο ΄Εθνος). Αυτή η ζωντανή γλώσσα, κάνει όποιον έχει το προνόμιο να την κατέχει ως μητρική, κάνει δηλαδή τον ΄Ελληνα να γεννιέται πολιτισμένος. Το πράγμα ειπώθηκε βέβαια από ξένους και δεν είναι καθόλου υπερβολή, αν αναλογισθεί κανείς σε τι και σε πόσο πνευματικό πλούτο έχει πρόσβαση ο κάθε ελληνόφωνος, μόνο χάρη στην γνώση την θεοδοσμένη της μητρικής του γλώσσας.
« Δεν έχω παρεξ Ελευθερία και γλώσσα» θα γράψει ο Σολωμός και ο Ελύτης θα αναγνωρίσει το μεγάλο χάρισμα της ελληνοφωνίας, λέγοντας σχεδόν με ευγνωμοσύνη την
« Γλώσσα μου την έδωσαν ελληνική».
Σ’ αυτήν την γλώσσα εκφράστηκε και εκδηλώθηκε το ελληνικό πνεύμα σε όλες του τις εκφάνσεις, πνεύμα ελληνικό που έκανε την Μαργαρίτα Γιουρσενάρ να γράψει, ότι το πρώτο και θεμελιακό γεγονός της παγκόσμιας ιστορίας είναι η εμφάνιση του αρχαίου ελληνικού πνεύματος. Και για να σταθώ μόνο σ’ αυτά που έγραψαν και είπαν ξένοι, να θυμίσω ότι ο θεμελιωτής του Νέγρικου πολιτισμού (της Negritude), μιλώ βέβαια για τονLeopoldSengor, δημόσια διακήρυξε ότι, χάρη στο ελληνικό κατόρθωμα η ανθρωπότητα βγήκε από το διασκορπιστικό κατακερματισμό και γνώρισε τον εαυτό της, ως αλληλέγγυο σύνολο.
Αναφορά βασική αυτή η σκέψη στον ελληνικό φιλοσοφικό στοχασμό, που ξεκινά από προσωκρατικούς, πυθαγόρειους σκεπτικούς και σοφιστές για να καταλείψει, περνώντας από Σωκράτη, Πλάτωνα και Αριστοτέλη, σε Στωικούς και Επικούρειους και σε όλα τα κατόπι παρακλάδια τους.
Σκέψη που πολλοί πιστεύουν σήμερα ότι οδηγεί ως τον Χριστιανισμό, όπως πρώτος αφήνει να εννοηθεί ο Ευσέβειος Καισαρείας 4ος μ.Χ. αιώνα στην «Ευαγγελική του Προ-παιδεία». ΄Αλλωστε, από ξένους πάντα, ειπώθηκε ότι όλα τα κατόπιν φιλοσοφικά ρεύματα ως τις μέρες μας, δεν είναι άλλο, από ένας σχολιασμός στο έργο του Πλάτωνα και του «Αριστοτέλη. Να θυμίσω σχετικά την θέση των φιλοσόφων αυτών στη σκέψη του μεσαίωνα και συνακόλουθα στην εξέλιξη του χριστιανικού στοχασμού, ιδιαίτερα στον καθολικό κόσμο σε όλη την Ευρώπη. Από τον αριστοτελικό Ιωάννη Σκώτο, στον ΠλατωνικόBonaventura και στον Αλπέρτο τον Μέγα, έχουμε την κλίμακα της φιλοσοφικής σκέψης που οργάνωσε τον μυστικισμό και τον χριστιανικό ουμανισμό.
Παρεμπιπτόντως να σημειώσω εδώ ότι η γνώση και η διάδοση του Αριστοτελικού και του Πλατωνικού corpus, όπως άλλωστε και όλης της αρχαίας γραμματείας, οφείλεται στο έργο κυρίως των βυζαντινών μοναχών και αυτό παρά την διαφορά με την χριστιανική παράδοση.
Αποτελεί κατάφορη αναλήθεια, εμφανές επιστημονικό παραστράτημα και λάθος, θα έλεγα μάλιστα, απάτη και ατόπημα, αυτό που διδάσκεται σήμερα ανελλιπώς παντού ακόμη και στα ελληνικά σχολεία της ημεδαπής και ξένης, ότι δηλαδή η διάδοση της αρχαιοελληνικής γραμματείας στην Δύση, οφείλεται αποκλειστικά στους ΄Αραβες μεταφραστές και σχολιαστές. Να παρατηρήσω αρχικά ότι οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, οι αραβόφωνοι μεταφραστές είναι χριστιανοί των αραβοκρατούμενων περιοχών, και ότι και είναι αυτό, το κυριότερο μόνο για πρακτικούς λόγους για τις ανάγκες της κρατικής μηχανής, οι ΄Αραβες σε Βαγδάτη και σε Κόρδοβα, ενέσκηψαν στην μελέτη ιδιαίτερα του Οργάνου του Αριστοτέλη και μερικών γεωγράφων, όπως π.χ. του Πτολεμαίου. Ως απάντηση στην ασύστατη αυτή θεωρία της αραβικής συμβολής στην διάδοση των αρχαίων κειμένων, θέτω μια μόνο ερώτηση: που είναι ο αραβικός ΄Ομηρος; Που οι αραβικοί Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης, Αριστοφάνης; Που οι αραβικοί Θουκυδίδης, Ξενοφώντας και που οι Αραβικοί λυρικοί, ο Αλκαίος, η Σαπφώ και οι άλλοι;
Και μια και ανέφερα τον ΄Ομηρο, ας γυρίσω στο θέμα μας λέγοντας ότι τα Ομηρικά έπη αποτελούν το πιο γνωστό και το πιο διαδεδομένο στον κόσμο λογοτεχνικό έργο που διδάσκεται στα σχολεία σήμερα όλης της Οικουμένης. Χάρη ακριβώς στη μελέτη και την γνώση των ομηρικών κατορθωμάτων και διηγήσεων, θεωρείται παντού σήμερα προσωποποίηση της τέλειας ομορφιάς η Ελένη, της τέλειας ανδρείας ο Αχιλλέας και της ακαταμάχητης πονηριάς ο πολυμήχανος Οδυσσέας. Πρότυπα τα μυθικά πρόσωπα αυτά, αξεπέραστα στο είδος τους, έγιναν, όπως είναι γνωστό, θέματα απαράμιλλων έργων ζωγραφικής, γλυπτικής και κάθε άλλου είδους τέχνης και μικροτεχνίας και κόσμησαν τα αναγεννησιακά παλάτια της Ευρώπης, αλλά και που δεν παύουν να εμπνέουν ως τα σήμερα, καλλιτέχνες του λόγου, των εικαστικών τεχνών και του σινεμά. Πολλοί άλλωστε διατείνονται ότι οι μεταφράσεις των ομηρικών επών είναι πιο πολλές και πιο διαδεδομένες ανά τον κόσμο και από αυτές τις μεταφράσεις της Βίβλου, αφού η Βίβλος δεν ενδιαφέρει τους μη χριστιανικούς πληθυσμούς της υφηλίου, αντίθετα αυτό από τον παγκόσμια πια πολυδιαβασμένο ΄Ομηρο.
Βρίσκω όμως τώρα την ευκαιρία να πω ότι και η Βίβλος (και όχι μόνο λόγω του όρου Βιβλίο, στον οποίο ετυμολογικά παραπέμπει) και η Παλαιά και η Καινή Διαθήκη λοιπόν, δηλώνουν (είναι μάλλον) κατορθώματα της ελληνικής γλώσσας. Να θυμίσω ότι η Παλαιά Διαθήκη μεταφράστηκε ελληνικά πολύ πριν τη γέννηση του Χριστού από τους Εβδομήκοντα, για χρήση των ελληνόφωνων εβραίων της Αλεξάνδρειας, που είχαν ξεχάσει την πατροπαράδοτή τους γλώσσα. Και να προσθέσω ότι, όλος ο κώδικας της Καινής Διαθήκης (τα 27 βιβλία, πλην του κατά Ματθαίον ευαγγελίου), γράφτηκαν ελληνικά. Γράφτηκαν δηλαδή στην «κοινή» αλεξανδρινή γλώσσα, σ’ αυτήν που, ειρήσθω εν παρόδω, έγινε πρώτη διεθνής γλώσσα, αυτή που όπως λέει ο Καβάφης μιλήθηκε από «το Ζάγρο ως τα Φράατα πέρα»,
Είναι άλλωστε η γλώσσα αυτή που είχε κατακτήσει και την Ρώμη. Τα ελληνικά χρησιμοποιούσαν οι Λατίνοι διανοούμενοι στο Αθήναιον της Ρώμης σ’ αυτήν την γλώσσα έγραψε ο Μάρκος Αυρήλιος το φιλοσοφικό του πόνημα: «Εις Εαυτόν», αυτήν γνώριζε και μιλούσε άπταιστα και άνετα και ο άλλος Ρωμαίος αυτοκράτορας ο Αδριανός. Τέλος ρωμαϊστί, εβραϊστή, αλλά και ελληνιστί γράφτηκε επί του σταυρού και η καταδίκη του Ιησού στον Γολγοθά.
Δεν είναι ανάγκη να θυμηθούμε πόσες και σε ποιους τομείς, όλες οι ευρωπαϊκές γλώσσες έχουν δανειστεί λέξεις ελληνικές. Θεωρώ διασκεδαστική, αλλά χαρακτηριστική την μικρή ιστορία που θέλει τον Ζολώτα, τότε κυβερνήτη της Τράπεζας της Ελλάδος, να απευθύνει λογύδριο σε διεθνές ακροατήριο, χρησιμοποιώντας μόνο λέξεις ελληνικές, με γαλλικές καταλήξεις.
Θα σημειώσω μονάχα ότι σ’ όλες νομίζω τις γλώσσες (τουλάχιστον της Ευρώπης) τα μαθηματικά, η φιλοσοφία, το θέατρο, αλλά και ο έρωτας είναι ελληνικής προέλευσης. ΄Οσο για τον έρωτα, Yourcenar έγραψε αναφέροντας τα παράγωγα της λέξης έρως αλλά και τα: ομοφυλόφιλος, Κύθηρα, Σαπφώ και λοιπά, ότι είναι όλα παράδοση ελληνική. Δεν άντεξα όμως στο πειρασμό και παρατήρησα κάποτε ότι ναι μεν όλες οι σχετικές με τον έρωτα λέξεις αναφέρονται στην Ελλάδα, πλην όμως του παντοδύναμου σήμερα, εννοώ βέβαια, πλην του sex. Θα ήταν ίσως υπερβολή να πω ότι η παρατήρηση αυτή δηλώνει, κατά τρόπο λακωνικό, αλλά εύγλωττο, την απόσταση που έχουμε διανύσει από το κλασσικό μάθημα αγωγής, ως την αμοραλιστική μεταμοντέρνα εποχή. Μήπως έχουμε εδώ, ένα μικρό μεν, αλλά χαρακτηριστικό ωστόσο δείγμα της παρακμής της κλασσικής παιδείας και των ανθρωπιστικών σπουδών, με όλα τα επακόλουθα τα σχετικά με τη διατάραξη της ηθικής τάξης; Βαρύ το τίμημα και αβέβαιο το αύριο, όταν δεν μπορεί να στηριχτεί σε πατροπαράδοτη αρετή… ΄Αν έπαψε η αρετή να διδάσκεται, θα πάψει υποχρεωτικά και να ασκείται. Ιδού ο κίνδυνος που ελλοχεύει λόγω της αποξένωσης από την παιδεία που είχε για στόχο, όχι την επιτυχία, αλλά την συμπορευτική ανθρώπινη αρετή ως προϋπόθεση ευτυχίας τώρα που τα ψηφία των αριθμών αντικατέστησαν τα γράμματα.
Ας δούμε λοιπόν που είμαστε σήμερα με τα ελληνικά γράμματα, εδώ και αλλού, βάζοντας την ερώτηση, διδάσκεται η ελληνική γλώσσα στην διαχρονία της; Αν ναι, πως και από ποιόν;
Ας μου επιτραπεί εδώ να διηγηθώ μια προσωπική μου εμπειρία. Είχα την μεγάλη τιμή να δεχθώ την πιο επίσημη επιβράβευση για τη συμβολή μου στην καλλιέργεια και διάδοση των ελληνικών γραμμάτων από τον τότε αρχιεπίσκοπο της Αμερικής κύριο Ιάκωβο. Θεώρησα απαραίτητο μια και ήταν η γιορτή των Τριών Ιεραρχών, να ευχαριστήσω μιλώντας κάπως ιδιαίτερα για την πνευματική προσφορά του Γρηγορίου του Θεολόγου, του Βασιλείου του Μεγάλου και του Ιωάννη του Χρυσοστόμου. Οποία η έκπληξή μου όμως (απορία και έκπληξη μαζί) όταν ο αρχιεπίσκοπος μου διεμήνυσε ότι έπρεπε να μιλήσω στο ποίμνιό του μόνο αγγλικά, αν ήθελα να γίνω κατανοητή. Την ίδια περίπου εποχή προσκλήθηκα από τον Σύλλογο των Κ/των στο Τορόντο του Καναδά για να μιλήσω για τη σημασία της 29ης Μαΐου. Η διάλεξή μου βέβαια αγγλιστί, εφόσον απευθυνόταν σε καναδικό ευρύ κοινό. Οποία όμως πάλι η έκπληξή μου, όταν στη θεία λειτουργία τα βασικά κείμενα (ευαγγέλιο και Απόστολος) αν θυμάμαι καλά, ειπώθηκαν και αυτά αγγλικά. Δεν θέλω να συνεχίσω με ανάλογες εμπειρίες σε Αυστραλία και αλλού, θα υπογραμμίσω όμως το αδύνατο της διάδοσης του πολιτισμού και των γραμμάτων χωρίς την γνώση της ελληνικής γλώσσας, κι’ αυτή η γνώση κυρίως σε ξενόγλωσσο περιβάλλον βασίζεται νομίζω πρωτίστως στα ιερά κείμενα. Αυτά αποτελούν κατά τη γνώμη μου, την γέφυρα ανάμεσα στην αρχαία αττική και στην Νεοελληνική γλώσσα, είναι δηλαδή η αδιάψευστη απόδειξη της ελληνικής συνέχειας, στην διαδρομή αιώνων και παρά τις μεταβολές και αντιξοότητες που γνώρισε το έθνος (να πω καλλίτερα το γένος) από την πανάρχαια ιστορία του ως τα χρόνια μας. Γιατί όμως να κακίσω τα ξενιτεμένα ελληνόπουλα για τις γλωσσικές τους ελλείψεις και να μη πω το απαράδεκτο ότι, όταν μιλώ σε σχολεία στην Ελλάδα (το επιδιώκω και μου συμβαίνει συχνά), συναντώ παιδιά γυμνασίου και λυκείου που αδυνατούν να κατανοήσουν τα λόγια του Ακάθιστου ύμνου, τον οποίον άλλωστε αγνοούν επιδεικτικά, πλην ίσως του μοναδικού «τη Υπερμάχω», το μόνο που συναγωνίζεται λίγο σε διάδοση το θριαμβικό «Χριστός Ανέστη».
Να πω ότι το πρόβλημα αφορά στην όλη παιδεία και οργάνωση της εκπαίδευσης, αφορά επίσης στην οικογενειακή αγωγή, αλλά και στην συχνά ελλιπή πνευματική βοήθεια και κατάρτιση των ιερωμένων, ιδιαίτερα όσων υπηρετούν στα δύσβατα ορεινά, στα δυσκολοπρόσιτα νησιά ή στα υποβαθμισμένα αστικά προάστια.
Τι ωφελεί τώρα αν οι ολιγάριθμοι ξένοι φοιτητές διαλέγουν τα ελληνικά μεταξύ άλλων γλωσσών κι’ αυτό στα μετρημένα πια μεγάλα πανεπιστήμια του εξωτερικού, που καταφέρνουν ακόμη και τώρα να ανταποκριθούν στα έξοδα μιας διδασκαλίας, μαθήματος, που θεωρείται δευτερεύον, ή ίσως πολυτέλεια για γόνους προηγμένης οικονομικά αστικής τάξης. Θα εκπλήξω ίσως λέγοντας ότι το μεγαλύτερο νομίζω βοήθημα για την διάδοση των ελληνικών και συνακόλουθα για την γνώση του ελληνικού πολιτισμού, είναι ασφαλώς ο μαζικός τουρισμός. Βλέποντας τον Παρθενώνα θα θελήσεις ίσως να καταλάβεις το πώς και το γιατί, του τότε και του τώρα.
Κι’ αυτός ο θαυμασμός, με την αρχαία τώρα έννοια της λέξης, αυτή η απορία δηλαδή, μπορεί να γίνει το έναυσμα για μια πιο ουσιαστική γνωριμία με το αρχαίο πνεύμα, το αθάνατο, όπως λέει ο Ολυμπιακός ύμνος του Κωστή Παλαμά. Να σημειώσω παρενθετικά ότι ο Ολυμπισμός, όπως άλλωστε ιδιαίτερα η κινηματογραφική υπόμνηση των κατορθωμάτων του Μιλτιάδη στον Μαραθώνα (τα θυμίζει πάντα το άθλημα του δρόμου Μαραθώνιος), του Λεωνίδα με τους 300 στις Θερμοπύλες, ή ακόμη οι μεγαλειώδεις νίκες του Αλεξάνδρου με τις πολυπληθείς ανά τον κόσμο Αλεξάνδρειες, στρέφουν τώρα το βλέμμα στην Ελλάδα την τότε και την σημερινή πιο εύκολα από τις πολυετείς σπουδές. ΄Ετσι πλουτίζουν ασφαλώς το ρεύμα των τουριστών και μαζί των μοντέρνων νέων φιλελλήνων.
Αναφέρω ηθελημένα εξωσχολικά γεγονότα που άθελά τους έστω, πλαγίως θα έλεγα, εξυπηρετούν την επαφή των ξένων με την Ελλάδα και έχουν ασφαλώς ένα πλεονέκτημα απέναντι στις ακαδημαϊκές επιδόσεις το ότι προσεγγίζουν την σύγχρονη Ελλάδα χρησιμοποιώντας τους προσιτούς σε όλους μοντέρνους τρόπους, εννοώ το σινεμά (και την όποια άλλη τέχνη), τον αθλητισμό και τον τουρισμό. Αυτά σε μια εποχή, σαν την δική μας, όπου έχει ατονήσει το αίσθημα του ανθρωπισμού, προς όφελος ενός άκρατου ατομικισμού και μιας φιλαυτίας που διαλαλούν ότι ο σύγχρονος πολιτισμός πρέπει να είναι τεχνολογικός αλλιώς δεν θα υπάρξει.
Αντιδράσεις στην διαπίστωση αυτή, όπως εκείνη η γραφική των λεγομένων δωδεκαθεϊστών ή η καθόλα φρικιαστική των σατανιστών και άλλων παρεμφερών αιρέσεων, ή ακόμη όπως η βάρβαρη φονταμενταλιστική, με το θρησκευτικό περίβλημα, δείχνουν το μέγεθος του ψυχικού αδιεξόδου που ταλανίζει και χαρακτηρίζει τον σύγχρονο κόσμο «την παγκοσμιοποιημένη κοινωνία». Μήπως δηλώνει και την χρεωκοπία των όποιων elites;

Ας σταθώ λίγο σ’ αυτήν την διαπίστωση, έστω και αν βρεθώ (φαινομενικά μόνο ωστόσο) εκτός θέματος. Λίγα λοιπόν για την δημιουργία των στελεχών που θα μπορούσαν να ανατρέψουν κάπως αυτήν την καθοδική πορεία.
Με έμφαση θα τονίσω ακόμη μια φορά, ότι σύμπτωμα αυτής της τάσης είναι ασφαλώς η παρακμή των κλασσικών σπουδών ανά τον κόσμο. Κι’ αυτό παρά τις απεγνωσμένες προσπάθειες ονειροπόλων ανθρωπιστών (όμως όλο και πιο λιγοστών). Με αβέβαιη συνήθως την εξέλιξη της ακαδημαϊκής τους σταδιοδρομίας, λόγω ίσως της άγονης κατά τον τρέχοντα συρμό προσπάθειάς τους να ζωογονήσουν τις ανθρωπιστικές σπουδές, υπάρχουν αυτοί που διδάσκουν ακόμη σε όλο και πιο νέο, αλλά λιγοστό ακροατήριο, τον ελληνικό λόγο. Ασκούν την αρετή ως δεύτερη φύση, άνευ επίσημης αρωγής, χωρίς κρατική βοήθεια και δίχως αναγνώριση και ενθαρρυντικά εύγε.
Απέναντι στις παγκοσμιοποιημένες αστικές elites ο απλός άνθρωπος καταφεύγει τώρα στην θαλπωρή της μικρής του ομάδας. Απέναντι στην παγκοσμιοποίηση, εφεύρε για να αποφύγει την πνευματική-πολιτιστική ανασφάλεια, τοsmallisbeautiful. Να σημειώσω ωστόσο ότι το ίδιο συναίσθημα κατέχει και τα υψηλά ιστάμενα οικονομικοκοινωνικά στρώματα και σ’ αυτά οι ίδιοι συναναστρέφονται με τους ίδιους, αποκομμένοι από κάθε επαφή με τα λαϊκά, περιφερειακά και τα απαξιωμένα συχνά άπορα στοιχεία της χώρας τους.
Αποτέλεσμα της στάσης και τάσης αυτής, που θα χαρακτηρίσω ως αυτό-αποκλεισμό και ως ομοϊδεατής ομαδοποίησης είναι η περιθωριοποίηση των προοδευτικών διανοουμένων (των πνευματικά αισθητικά και καλλιτεχνικά, δημοκρατικών συνήθως elites). Εξ’ ου και η γενικά απαξίωση των πνευματικών ανθρώπων, των οποίων ο λόγος μένει τώρα χωρίς απήχηση, όχι μόνο απέναντι στην εξουσία, αλλά και απέναντι στους έχοντες, αλλά και στους μη έχοντες και κατέχοντες. Οι λεγόμενοι διανοούμενοι, ασχέτως, θα πω εμβέλειας και πνευματικής και ηθικής αξίας, αντιμετωπίζονται ως μια γραφική αμελητέα μειονότητα, μια μικρο-κοινότητα που κατέχεται από αυτοεκτίμηση και που αγνοώντας τα πραγματικά προβλήματα, ζει μέσα σε φαντασιώδεις πύργους γυάλινους.
Ο πολιτισμικός αυτός διχασμός η ρήξη ανάμεσα σε πνευματικές παγκοσμιοποιημένες αστικές συνήθως elites και τον πολύ λαό απειλεί τον συνεκτικό ιστό της κοινωνίας, ίσως περισσότερο από την οικονομική κρίση και τις οικονομικό-κοινωνικές διαφορές.Ο φόβος δηλαδή να είσαι ή να γίνεις πολιτισμικά μειοψηφία στον ίδιο σου τον τόπο, οδηγεί στην αναδίπλωση και σ’ έναsui-generis πατριωτισμό, όπου το ομοηθές, το ομόγλωσσον και το ομόθρησκο αποτελούν τις βάσεις μιας αλληλεγγύης, που έστω αναπόδεικτα, διατείνεται ότι στηρίζεται ως και βιολογικά, δηλαδή αναφέρεται στο εθνοτικά θεμελιακό όμαιμον.
Η ρήση του Aragon «ξένος στον ίδιο σου τον τόπο», που ειπώθηκε λόγω της ξενοκίνητης διοίκησης στα πέτρινα χρόνια της γερμανικής κατοχής, τώρα γίνεται σύνθημα συσπείρωσης κατά του ξένου που είναι το αντίπαλο δέος του αυτόχθονα του γηγενή. Δείχνει αυτό με άλλα λόγια ότι ο ευρωπαίος που ασπάζεται τα φασιστικά ξενοφοβικά συνθήματα, έπαψε πια να εμπιστεύεται στον πολιτισμό του, που θεωρούσε κάποτε χωνευτήρι κάθε ξενόφερτου στοιχείου και που πίστευε στην όσμωση των πολιτισμών (τηνacculturation, ως εφαλτήριο προόδου και νέου πολιτισμικού ξεκινήματος.
Σπάνιος, αν όχι ανύπαρκτος τώρα, αυτός που ασκούσε την μόνη μοιρασιά που κάνει αυτούς που μοιράζονται πλουσιότερους από πριν. Εννοώ βέβαια τη μοιρασιά των πολιτισμικών αγαθών.
Μίλησα διεξοδικά για τη θέση σήμερα των πνευματικών elites, μόνο και μόνο για να τονίσω ότι το ελληνικό πολιτιστικό κατόρθωμα που ήταν πάντα θέμα ύψους και κορυφής, κινδυνεύει τώρα να καταβαραθρωθεί μαζί με την απαξιωμένη διανόηση, και την αδύναμη και εξουθενωμένη πια ακαδημαϊκή κοινότητα.
Τι μέλει γενέσθαι; Είναι βέβαια απρόσφορο να μη λάβουμε υπόψη τα διδάγματα των καιρών, την επικράτηση δηλαδή της έξυπνης μηχανής. Γι’ αυτό θα πρέπει ίσως να σταθούμε στους πέντε βασικούς κώδικες της σύγχρονης εκπαίδευσης, που η καλή διαχείρισή τους, επιτρέπει στο παιδί, όχι μόνο να παρακολουθεί τα τεκταινόμενα, αλλά και να προσαρμόζεται στις απαιτήσεις μιας κοινωνίας που αλλάζει με ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Θυμίζω ότι κανένας νέος δεν θα κάνει πια την ίδια δουλειά σ’ όλη του τη ζωή.
Μνημονεύω τους παιδαγωγικούς κώδικες: 1) Η τέλεια γνώση της μητρικής γλώσσας: είναι η καλλίτερη και η πιο εύκολη εισαγωγή στην ιστορία του τόπου σου. 2) Η γνώση τουλάχιστον μιας ξένης γλώσσας, για να ξέρεις ότι και ο άλλος ονόμασε τα ίδια πράγματα και έχει τις ίδιες απορίες και προβλήματα με σένα, αντίδοτο αυτό κατά της ξενοφοβίας. 3) Η επιστημονική κατάρτιση, απαραίτητη για την κατανόηση της τεχνολογικής προόδου που δεσπόζει σήμερα τον κόσμο. 4) Η οικείωση με μια καλλιτεχνική ενασχόληση, που επιτρέπει την ανάπτυξη των αισθητικών κριτηρίων και της δημιουργικής προσωπικότητας, και τέλος 5) Η μέριμνα για το σώμα που είναι η βάση της πνευματικής, αλλά και της κοινωνικής υγείας.
Ας μεριμνήσει για την εφαρμογή των κωδικών αυτών η εκπαίδευση, αλλά ας μη ξεχάσει η οικογένεια ότι η παιδεία είναι δικό της θέμα, και ότι το σχολείο δεν είναι επιφορτισμένο να διορθώσει τις οικογενειακές ελλείψεις και τα συγγενικά παραστρατήματα.
Η γνώση της μητρικής γλώσσας είναι θέμα της οικογένειας και η ελληνική γλώσσα είναι συνώνυμη του πολιτισμού. Γρηγορείτε λοιπόν γονείς και μην περιμένετε μόνο από τους παραγνωρισμένους κοινωνικά δασκάλους την πνευματική και ηθική αρωγή.
Να πω καταλήγοντας ότι πριν από το πανεπιστήμιο είναι η μέση εκπαίδευση, πριν από τη μέση είναι η πρωτοβάθμια και πριν από το νηπιαγωγείο είναι η οικογένεια. Εκεί μαθαίνεις τους κανόνες του παιχνιδιού και εκεί μαθαίνεις να ζεις ειρηνικά με τον αδελφό σου πρώτα και με τον συνάνθρωπό σου ύστερα: εκεί μαθαίνεις να δίνεις στο άλλο παιδί το χέρι, για να περάσετε στο απέναντι πεζοδρόμιο. Αυτό είναι ασφαλώς το μέγιστο δίδαγμα ανθρωπισμού τώρα, εδώ παντού και πάντοτε.

ΕΛΕΝΗ ΑΡΒΕΛΕΡ